Dit artikel is het eerste deel van een tweeluik over de ontstaansgeschiedenis van Een Taal Erbij®: de psychologische methode die aan de basis staat van veel van onze cursussen bij de Systeemacademie. We kijken mee door de ogen van Els Ydo (1946), contextueel therapeut én moeder van Tessel Zwart (oprichter van de Systeem Academie). Samen met Marleen Diekmann (1949–2007), docente van oorsprong en grondlegger van de methode, en Ady van Doornik (1952) werkte Els aan de uitbouw van de poppetjesmethode tot wat later Een Taal Erbij® zou worden.
Wat begon met een eenvoudig koffertje vol Duplo-poppetjes groeide uit tot een wereldwijd toegepaste methode om relaties, emoties en trauma’s zichtbaar te maken – van Amsterdamse spreekkamers tot vluchtelingenkampen en zelfs Ground Zero in New York.
De opleiding bij Nagy en de eerste ontmoeting
Begin jaren negentig volgde Els Ydo de contextuele opleiding van Iván Böszörményi-Nagy (1920–2007). De Hongaars-Amerikaanse psychiater en psychotherapeut legde de nadruk op de ethische dimensie in relaties: rechtvaardigheid, betrouwbaarheid en het geven en ontvangen van zorg tussen generaties. Met zijn gezin emigreerde Nagy begin jaren vijftig naar de Verenigde Staten, vanwege de toenemende invloed van de Sovjet-Unie in Hongarije. Volgens Els Ydo “heeft deze traumatische ervaring waarschijnlijk een persoonlijke aanzet gegeven tot zijn latere contextuele gedachtengoed.”
“Dat raakte mij enorm,” vertelt Els. “Het idee dat problemen vaak niet op zichzelf staan, maar voortkomen uit wat generaties elkaar wel of niet hebben kunnen geven. Die onbalans werkt door in gezinnen en relaties.”
Aan het eind van de opleiding moest Els haar eigen familiegeschiedenis presenteren. Spannend, vond ze. Haar docente adviseerde haar daarom om dit eerst te oefenen met iemand anders. Zo kwam ze terecht bij Marleen Diekmann.
“Ik dacht dat we gewoon zouden praten,” lacht Els. “Maar toen schoof Marleen ineens poppetjes op tafel. Eerlijk gezegd wilde ik er eerst niets van weten. Ik was sceptisch. Maar gaandeweg merkte ik hoe krachtig het was om je verhaal letterlijk neer te zetten.”
De eerste poppetjes
Marleen had als docente een natuurlijk talent om met jongeren en gezinnen te werken. In haar praktijk gebruikte ze aanvankelijk gewone speelgoedfiguurtjes — geïnspireerd door haar dochter Anouk, die daar thuis vaak mee speelde. Al snel werden dat de herkenbare Duplo-poppetjes, waarmee ze ingewikkelde gezinsverhalen op een eenvoudige en concrete manier zichtbaar kon maken.
“Het zag er in eerste instantie wat speels uit,” vertelt Els. “Maar zodra iemand zijn gezin neerzette, gebeurde er iets. Het was alsof er ineens ruimte kwam om te voelen wat je met woorden niet kon zeggen.”
Marleen Ady en Els merkten hoe sterk dit werkte. Met z’n drieën gaven ze trainingen en workshops, waarin ze collega’s lieten ervaren wat er gebeurt als je familie, relaties of levensgeschiedenis letterlijk op tafel legt. Het koffertje met poppetjes werd hun vaste reisgenoot.
Van Amsterdam naar de wereld
De methode bleef niet beperkt tot Nederlandse spreekkamers. Marleen nam haar koffertje mee naar Afrika, waar ze via Artsen zonder Grenzen werkte. Omdat ze de taal niet sprak, bleken de poppetjes een uitkomst. Later, in de jaren negentig, reisden Marleen en Els samen naar Belgrado en Sarajevo, midden in de oorlog in voormalig Joegoslavië.
“Marleen was nergens bang voor,” zegt Els. “Of het nu een vluchtelingenkamp was of een oorlogsgebied, ze stapte gewoon in. Ze had altijd dat koffertje bij zich.”
In Sarajevo zagen ze hoe universeel de poppetjes werken. Lokale psychiaters vertrouwden vooral op medicatie bij trauma. Totdat Els hen vroeg hun eigen ervaringen met de oorlog neer te leggen met poppetjes. “Toen gebeurde er iets,” herinnert ze zich. “Het werd persoonlijk. Hun eigen verhaal lag ineens op tafel, en dat raakte hen diep.”
De poppetjes bij 9/11
Ook na de aanslagen van 11 september 2001 in New York bewezen de poppetjes hun waarde. Ze werden gebruikt bij brandweermannen, overlevenden en nabestaanden. “In zulke acute situaties is er vaak geen ruimte voor lange verhalen. Mensen zitten nog in shock,” legt Els uit. “Juist dan helpt het om iets neer te zetten, zodat je kunt laten zien wat er in je leeft – zonder dat je er meteen woorden voor hoeft te hebben.”
Reflectie: eenvoud met impact
Terugkijkend benadrukt Els hoe elementair het allemaal begon. Een paar Duplo-poppetjes, een koffertje, en drie vrouwen die met nieuwsgierigheid en moed pionierden. “Het was zo eenvoudig,” zegt ze. “Maar juist daardoor werkte het. Je zette iets neer, en ineens werd zichtbaar waar woorden tekortschoten.”
Dat pionierswerk – in Amsterdam, maar ook in Senegal, Joegoslavië en New York – legde de basis voor wat later uitgroeide tot een volwaardige systemische methodiek.
In het tweede deel van dit tweeluik vertelt Els hoe Een Taal Erbij® in rustiger tijden systemischer en contextueler werd doorontwikkeld. Van losse figuurtjes voor individuen groeide de methode uit tot een stevig fundament voor relatietherapie, hechtingsvraagstukken en gezinsbegeleiding – en wordt hij vandaag de dag nog dagelijks gebruikt door psychologen, coaches en therapeuten wereldwijd.
Lees ook deel 2:
Van koffertje tot methodiek: hoe Een Taal Erbij systemisch werd